"La culture juridique pratique au congrès de Cambrai (1722-1725)" (Revue d'Histoire Diplomatique, 2013, N° 3)

Le troisième numéro de la Revue d'Histoire Diplomatique (Pedone), organe de la Société d'Histoire Diplomatique depuis plus d'un siècle, vient de paraître. Parmi les contributions, un article de votre humble serviteur sur "La culture juridique pratique au congrès de Cambrai (1722-1725)" (pp. 271-292). 

Résumé  

Le congrès de Cambrai (1722-1725) figure dans les annales comme un épisode éphémère. Cependant, l’analyse du processus des négociations mène à nuancer leur échec factuel et à relever l’importance du discours juridique des diplomates. Après trois ans de tergiversations suivant l’adhésion de l’Espagne au Traité de la Quadruple Alliance, les médiateurs anglais et français réussirent à prendre la tête des travaux juridiques destinés à réconcilier les aspirations contraires de Philippe V d’Espagne et de l’empereur Charles VI. Les plénipotentiaires utilisèrent le droit des traités pour démontrer les limites des discours féodaux ou dynastiques. Ils surent distinguer leurs qualités de garants, médiateurs ou parties contractantes et inverser la dynamique collective en réservant aux plénipotentiaires le droit d’initiative. Si le congrès se sépara déjà en mai 1725, les comptes rendus diplomatiques détaillés et riches montrent le fonctionnement du système européen d’équilibre des pouvoirs et de hiérarchie des normes. 

Abstract  

The Congress of Cambrai (1722-1725) is generally seen as a transitory 18th century diplomatic gathering. However, the analysis of negotiation processes, rather than outcomes, leads us to correct an image of factual failure. Diplomatic legal discourse was crucial. Three years of political bickering following the accession of Spain to the Treaty of the Quadruple Alliance gave French and British mediators the occasion to take the lead in legal talks between irreconcilable opponents Philip V of Spain and emperor Charles VI. Plenipotentiaries used treaty law to show the limits of feudal or dynastic discourse. They distinguished between their qualities of garants, mediators or contracting parties, and managed to inverse collective dynamics, claiming the right of initiative. Although the Congress already split up in May 1725, detailed and lively diplomatic dispatches show the inner workings of the 18th century European international system and its catch-all concepts of balance of power and infant norm hierarchy.

Studiedag Vrede van Utrecht (Ieper, 29 november 2013)

(afbeelding: Horatio Walpole, Brits ambassadeur in Parijs in de jaren 1720 en een van de drijvende krachten achter de Frans-Britse samenwerking, bron: National Portrait Gallery)

Op vrijdag 29 november (volgende week vrijdag) organiseert het Gentse Instituut voor Rechtsgeschiedenis samen met het Stadsarchief Ieper een internationale studiedag rond 300 jaar Vrede van Utrecht (zie het programma). Ieper was lange tijd Frans onder Lodewijk XIV, en kwam pas eind de jaren 1710 volledig onder de macht van Keizer Karel VI. Deze aparte plaats in de internationale betrekkingen rechtvaardigt op zich al een tentoonstelling. Prof. Rik Opsommer, stadsarchivaris en deeltijds docent aan de UGent, wou evenwel verder gaan. Hij was de drijvende kracht achter dit initiatief, waarvoor hij een uitgelezen gezelschap aan buitenlandse sprekers wist te strikken: prof. Lucien Bély (Paris-Sorbonne), prof. Randall Lesaffer (Tilburg/KUL), dr. Guy Thewes (Luxemburg), dr. Guido Braun (Bonn)... De studiedag is tweetalig (Nederlands-Frans) en gaat door op het Ieperse stadhuis.

Uw dienaar neemt het woord over een onderwerp uit zijn doctoraatsverhandeling: de kwestie van de versterkingen en sluizen van Duinkerken. Bij de Vrede van Utrecht beloofde Lodewijk XIV aan de Britse koningin Anne om de haven van Duinkerken, die tijdens de Negenjarige Oorlog en de Spaanse Successieoorlog een te duchten kapersnest was, onklaar te maken voor grote zeeschepen. Dat gebeurde ook effectief, maar even later begon Frankrijk terug met een zeehaven, even verderop in Mardijk. 

Traditioneel ziet men het probleem van Duinkerken als een teken van de eeuwige rivaliteit tussen Parijs en Londen. De soep werd evenwel niet zo heet gegeten als ze werd opgediend: Duinkerken -ondanks het vele tumult in Britse pers en Parlement, of nog de verontwaardiging van de plaatselijke bevolking- had geen prioriteit over de wezenlijke themata in de Europese politiek, waar Frankrijk en Engeland grotendeels dezelfde principes volgden, tegen de Keizer en de Koning van Spanje. De diplomatieke correspondentie van de Britse ambassade in Parijs (National Archives/Kew) en de juridische memoranda uit de Archives Diplomatiques in La Courneuve (Mémoires et Documents) leveren terzake boeiende voorbeelden. De feitelijke omzeiling van een verdragsbepaling vormde geen onoverkomelijk struikelblok. Opnieuw een waarschuwing voor wie op te positivistische of kwantitatieve wijze de formele synthesemomenten van het diplomatieke spel bekijkt in termen van respecteren of niet-respecteren van verbintenissen.

Verdere informatie in de folder op www.rechtsgeschiedenis.be.

Update 30/11/2013: foto's vindt u terug op de Facebook-pagina van het Ieperse Stadsarchief: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.793159750700046.1073741829.190878057594888&type=1.

Posted with Blogsy

Lezing Kortrijk 14 november (De Vrede van Utrecht en de Frans-Belgische grens)

 

(Maarschalk Villars, overwinnaar van de Slag bij Denain in 1712; bron afbeelding: quizz.biz)

Op donderdag 14 november hou ik een lezing op vraag van het genootschap De Leiegouw over de Vrede van Utrecht en de Frans-Belgische grens. Afspraak in het Erfgoedhuis in Kortrijk om 20:00.

Verdere details vindt u op Uitinvlaanderen.be.